Układ pokarmowy

Układ trawienny służy pozyskaniu potrzebnej energii z pobieranego pokarmu. W tym celu pożywienie musi zostać przez konia rozdrobnione, przy współpracy enzymów rozłożone a następnie wchłonięte. By sprostać tym zadaniom, układ pokarmowy posiada długość 22-40m, więc 10-12 krotnie przekraczającą długość jego ciała. Wśród kolejnych elementów układu pokarmowego wyróżnić możemy:
 

•  jamę ustną
•  gardło
•  przełyk
•  żołądek
•  jelito cienkie
•  jelito grube zakończone odbytem

Dodatkowo do układu pokarmowego zalicza się trzustkę i wątrobę.

Jama ustna.
   Dla właściwego przebiegu procesu trawienia niezwykle ważny jest już pierwszy proces pobierania i rozdrabniania pokarmu. Zadanie to wypełnia jama ustna, którą od zewnątrz otoczają wargi i policzki. We wnętrzu tej na około 30cm długiej i pokrytej błoną śluzową jamu ustnej, znajduje się długi jezyk, zamkniety pomiędzy górnym i dolnym łukiem zębowym. Pokarm zagarniany jest górną wargą, przy pobieraniu ziarna pomaga język, a trawa odcinana jest zębami. Ponieważ końskie pożywienie jest z reguły suche i twarde, zanim przedostanie się do żołądka musi zostać wystarczająco rozdrobnione i zmiękczone. Rozgniataniem zajmują się zęby, które, jak i u wszystkich roślinożerców, pokryte są bardzo twardym szkliwem, by pozwolić na bardzo długie i dokładne żucie. W warunkach naturalnych konie spędzają do 18 godzin na dobę na pobieraniu pokarmu, co w przełożeniu na dzisiejsze warunki utrzymania koni w stajni wynosi:
 

•  w przypadku 1kg siana- 30-50 min i wymaga wydzielenia 4l śliny/kg suchej masy
•  w przypadku 1kg owsa- 9 min i 1l śliny/kg suchej masy.

  Koń posiada naturalną potrzebę żucia, która niezaspokojona może prowadzić do zaburzeń trawienia, zaparć, niewystaeczającego ścierania zębów oraz powstawania złych nawyków (łykawości, tkaniu, lizawości).

   Zmiękczenie, nawodnienie i przygotowanie kęsa do połknięcia następuje dzięki obfitemu wydzielaniu w śliniankach śliny i dostarczaniu jej do jamy ustnej przez przewody wyprowadzające. Wewnątrz jamy ustnej, w błonie śluzowej mieszczą się jedynie mniejsze gruczoły ślinowe- wargowe, podniebienne i językowe. Te większe guczoły- ślinianki podjęzykowe, podżuchwowe i przyuszne położone są parzyście po bokach sanek i nasady szyji. Obfite wydzielanie śliny wpływa bardzo pozytywny wpływ na proces trawienia gdyż:
 

•  nadaje treści pokarmowej śliską konsystencję
•  dzieki mucynie ułatwia przełykanie
•  ochrania błnę śluzową
•  działa bakteriobójczo
•  pozytywnie wpływa na poziom pH w żołądku.

  Gardło
  Położone za jamą ustną gardło, nazywane również jamą gardła tworzy przestrzeń, od której odchodzą zarówno przełyk jak i tchawica. Migdałki znajdujące się po obu stronach gardła są skupieniem tkanki limfatycznej, tworzącej tzw. pierścień gardłowy, który stanowi formę obrony przed drobnoustrojami i zakażeniami pokarmowymi.

  Przełyk
  Przełyk jest wąskim i długim przewodem otoczonym mięśniami. Posiada on dość grube ściany pokryte od wewnątrz błoną śluzową. Przebiega on od gardła, przez jamę klatki piersiowej, by zaraz za przeponą wejść do jamy brzusznej i połączyć się z żołądkiem. Ze względu na małą średnicę przełyku, jego wąskie skręty oraz długość ok 1,2m, w przypadku niewystarczająco rozdrobnionego pokarmu może na niektórych odcinkach dochodzić do zatykania się przewodu.

Żołądek
  Żołądek ma pojemność 12-15 litrów, co przy tak dużych rozmiarach reszty układu pokarmowego i całego końskiego ciała, jest zadziwiająco niewiele. Ściany żołądka są rozciągliwe w bardzo niewielkim stopniu, a ukośne ujście przełyku do żołądka jest zwierane silną "pętlą" mięśniową, która ma za zadanie przepuszczanie do żołądka jedynie niewiekich porcji pożywienia. Czynniki te sprawiają jednak, że koń nie może wymiotować, a wszelkie zaburzenia trawienia, zatrzymanie przemieszczania treści pokarmowej do jelita cienkiego, jej pęcznienie lub fermentacja są bardzo niebezpieczne i mogą prowadzić do pęknięcia żołądka. Żołądek konia posiada jedną komorę, ale podzielić go możemy na dwie części- przednią, bezgruczołową, gdzie pokarm rozmięka i pęcznieje, i drugą gruczołową, gdzie następuje wstępne tawienie pokarmu. Dzięki sokom trawiennym dochodzi do obniżenia pH (nawet do 2pH), co pozytywnie wpływa na trawienie białek i mikrobiologiczną dezaktywację pożywienia.

Jelito cienkie
  Jelito cienkie jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego i w przeważającej części leży w lewej górnej części jamy brzusznej, tworzy liczne pętle i osiąga długość 19-30m. Na pracę jelita cienkiego i dalszy, już enzymatyczny rozkład składników odżywczych (cukrów, protein i tłuszczy), wpływają:
 

•  sok jelitowy, będący wydzieliną błony śluzowej jelita
•  sok trzustkowy
•  żółć, wytwarzana przez wątrobę.
  
  Falujące skórcze i związane z nim zwężanie się kanału jelita przebiega 3-6 razy na minutę i zapewnia dobre wymieszanie treści pokarmowej na całej długości jelita. Ze względu na dodatkowe funkcje jelito cienkie podzielić możemy jednak na 3 części:

• dwunastnica, ciągnie się od odźwiernika żołądka na długości około 1m i początkowo leży głęboko za wątrobą, by zakręcając pętlę wokół prawej nerki przejść na prawą stronę jamy brzusznej.
•  jelito czcze jest najdłuższym odcinkiem całego układu pokarmowego. Tutaj tempo przemieszczania się treści pokarmowej maleje, by umożliwić dalsze trawienie pod wpływem soku trzustkowego, żółci i soku jelitowego. Koń nie ma woreczka żółciowego, gdyż trawienie w jelicie cienkim jest procesem ciągłym- ciągłe musi byś więc także wyprowadzanie żółci przez przewody wątrobowe. Dla lepszego wchłaniania składników pokarmowych, ściany jelita czczego posiadają kosmki wielokrotnie zwiększające jego faktyczną powierzchnie.
•  jelito kręte osiąga długość kaksymalnie 70cm, jest jednak bardzo dobrze umięśnione. Jego zadanie polega na przesuwaniu w regularnych odstępach małych ilości treści pokarmowej do jelita grubego, co następuje poprzez skurcze mięśni gładkich i ruchom robaczkowym.

Jelito grube
  Jelito grube posiada średnicę około 5cm i długość do 9m. Odbywają się w nim dalsze procesy trawienne, a w jego budowie wyróżnić możemy także 3 odcinki:
 jelito ślepe, ma pojemność wielokrotnie większą niż żołądek, gdyż na swej długości 1m mieści około 30l. Bardzo słabe ruchy robaczkowe są powodem zalegania pokarmu nawet do 24h, co pozwala na rozkład błonnika (celulozy i pozostałych frakcji) przez florę bakteryjną. Jelito ślepe przypomina więc swoją funkcją żwacz występujący u przeżuwaczy.

•  okężnica, o długości około 8m, może zostać podzielona na dwa równe odcinki- okrężnicę dużą (wstępującą), która przez odcinej porzeczny przechodzi w okrężnicę małą (zstępującą). Ten pierwszy odcinek wypełnia prawie całą dolną połowę jamy brzusznej i ze względu na właściwości anatomiczne sprzyjające powstawaniu zaparć (liczne przewężenia i zakręty, duża pojemność, powolna perystaltyka) może prowadzić do pajawiania się ciężkich bóli morzyskowych. W okrężnicy zstępującej natomiast, dzięki regularnym ruchom robaczkowym i odwadnianiu resztek pokarmu, koński kał zostaje uformowany w charakterystyczne jabłka.
•  jelito proste, jako ostatni odcinek jelita grubego, przebiega przez miednicę i zakończone jest odbytem zamykanym dwoma zwieraczami i położonym na wysokości około drugiego kręgu ogonowego

Marta Godycka